"Stemmen mensen tegen hun eigen belangen in?": Alejandro Grimson analyseert extreemrechts en de opkomst van Milei.

“We gebruiken de begrippen ‘extreemrechts’ of ‘radicaalrechts’ omdat dit de meest omvattende categorieën zijn (...). Het vormt een politieke kracht die zich rechts van het traditionele rechts bevindt , en die ook extreme discoursen en acties gebruikt”, definieert Alejandro Grimson, doctor in de antropologie aan de Universiteit van Brasilia, in zijn nieuwste boek, The Emotional Landscapes of Massive Ultrarights , uitgegeven door het Maria Sibylla Merian Center for Advanced Latin American Studies in Humanities and Social Sciences (CALAS).

Het geeft enkele kenmerken weer van deze nieuwe rechtse bewegingen, waarvan de opkomst zou zijn gemarkeerd door de aanvaarding van Donald Trump als president van de Verenigde Staten in 2016: " Xenofobie , in het algemeen alterofobie , politieke polarisatie , in sommige gevallen beledigingen of mishandeling en , in twee bekende gevallen, de fysieke bezetting van de machten van de republiek, zoals het Capitool in de Verenigde Staten en het Plein van de Drie Machten in Brazilië."

Volgens de onderzoeker en hoogleraar aan het Institute of Advanced Social Studies (IDAES) van de UNSAM voldoet de regering van Javier Milei aan deze beschrijving: "In sommige landen regeert of heeft extreemrechts geregeerd. Maar elk jaar, in meer landen, is het een massamacht en lijkt het zeker geen voorbijgaand fenomeen", stelt zijn boek. Sterker nog, hij wijdt een uitgebreid hoofdstuk aan de analyse van de opkomst ervan in de lokale politiek.

In dit gesprek met Clarín reflecteert hij op enkele kernpunten van zijn werk, waarin hij een groeiend fenomeen analyseert dat steeds meer mensen lijkt te treffen en progressieve krachten verontrust. Zijn ondertitel is zelfs provocerend: "Stemmen mensen tegen hun eigen belangen in?" Hij neemt ook even de tijd om te reflecteren op zijn tijd als adviseur van president Alberto Fernández en directeur van het Argentijnse Futura-programma, tot aan zijn aftreden in december 2022. Hij stelt: "We leven in een nieuw tijdperk."

–Hoe is dit boek ontstaan?

–Toen ik met eigen ogen de tekortkomingen van de politiek en de gevolgen daarvan voor de samenleving zag, toen ik de culturele verschuiving en de opkomst van extreemrechts zag, heb ik twee jaar lang onderzoek gedaan naar dit fenomeen.

– In een passage stelt u dat "er nog nooit een individualistischer samenleving in de menselijke geschiedenis is geweest". Waarom denkt u dat dit is gebeurd en welke gevolgen ziet u?

–Er zijn een aantal factoren: het ontbreken van een collectieve horizon van welzijn, de transformatie van de arbeidsverhoudingen, de technologische verandering die we de “smartphonisering van het sociale leven” noemen, de triomf van “ieder voor zich”.

– Je ziet rechts met een veel duidelijkere en meer omvattende strategie, en de linkse of progressieve/democratische bewegingen als meer verspreid en gedesoriënteerd. Hoe komt dat volgens jou?

–Het gaat niet om één persoon of één regering. We leven in een nieuw tijdperk. Dat begon met Trumps overwinning in 2016. Het wordt gedomineerd door onzekerheid: klimaatverandering, COVID-19, de geschiedenis van oorlogen sinds 1945, wereldwijde economische regels, instabiliteit. Daarom draait het politieke debat om zekerheden. Extreemrechts belooft controversiële zekerheden met zijn xenofobie, beledigingen, haat en kettingzaag. De krachten die pleiten voor sociale rechtvaardigheid spreken over complexiteit, over meervoudige oorzaken, en identificeren zich met maatschappelijke frustraties.

–Waarom denk je dat dit gebeurt?

Democratische krachten in verschillende landen beloofden welvaart te bereiken. Maar dat is steeds moeilijker geworden. Dit heeft geleid tot ontevredenheid. En hoe groter de ontevredenheid in een land, hoe groter de groei van extreemrechts. Veel van deze partijen begrijpen de veranderende tijden nog steeds niet, ze hebben hun empathie voor het lijden van de bevolking verloren en bovenal bieden ze geen economisch alternatief dat hen aanspreekt. Welke landen zijn vandaag de dag de modellanden? De verschillende modellen die politieke verschillen organiseerden, zijn verloren gegaan.

– Je noemde COVID eerder al. In het boek analyseer je de pandemie als een sleutelfactor in de opkomst van extreemrechts. Wat zie je als een bijdragende factor, en waarom denk je dat deze krachten zo misbruik maakten van de context en die in hun voordeel interpreteerden?

– Overal ter wereld verloren regeringspartijen van verschillende politieke strekkingen. In het geval van Argentinië is er een bijzonderheid: de pandemie begon met massale steun voor de president aan het begin van de quarantaine, die verder werd ondermijnd door opeenvolgende verlengingen en fouten, met als hoogtepunt de fotoshoot van Olivos. Een samenvattende metafoor voor desillusie. Ik geloof ook dat deze massale hoop en desillusie soortgelijke pijn in de recente Argentijnse geschiedenis hebben doen herleven. Er is een regel: hoe groter de desillusie, hoe groter de groei van extreemrechts. In ons geval was de desillusie bij Macri en Alberto Fernández, en de fotoshoot van Olivos vertegenwoordigde de "verificatie van de kaste".

– Er is nog een andere factor die verband houdt met deze groei, die misschien niet diepgaand in het boek wordt besproken, namelijk sociale media – ik denk met name aan X en TikTok – waar traditionele politieke partijen nog niet echt voet aan de grond krijgen. Wat merkt u hierover op? Wat is uw analyse?

– Het maakt deel uit van de culturele verschuiving van deze tijd, die verre van politiek neutraal is. Daarbij komt nog dat progressieve krachten grote moeite hebben om deze trends te vatten.

– In dit verband vermeldt u ergens in het boek dat een van de factoren achter de groei van deze nieuwe rechtse bewegingen is dat "democratische krachten geen van de problemen hebben opgelost die ons hier hebben gebracht". Wat denkt u dat er gedaan kan worden?

–Democratische krachten voor sociale rechtvaardigheid hebben behoefte aan een consistent en alternatief economisch project, vrij van inflatie. Dit kan inhouden dat belastinghervormingen in samenwerking met verschillende landen worden gerealiseerd. Op dit moment verdedigen ze slechts wat er in voorgaande decennia is bereikt. Ze worden conservatieve krachten. Er is een gebrek aan visie, verbeeldingskracht en nieuwe metaforen.

– Het concept van "affectieve landschappen" is essentieel voor je analyse – sterker nog, het geeft het boek zijn titel. Hoe ben je ermee in aanraking gekomen?

– Sterker nog, het is aangetoond dat de traditionele tegenstelling tussen rede en emotie een vergissing is. Is iemand die rouwt om het verlies van een familielid irrationeel? Het is absurd. Politiek heeft altijd affectieve componenten. Ontevredenheid, hyperrationalisme en een gebrek aan empathie zijn het tegenovergestelde van wat een rouwende, vermoeide samenleving, vol verlies, nodig heeft. Antropologie heeft aangetoond dat er verschillende rationaliteiten bestaan. Daarom moeten we begrijpen wat we niet kunnen delen. Onderzoek bijvoorbeeld waarom sommige mensen voor autoritaire opties stemmen.

– Dat laatste komt voor in de ondertitel van het boek ("Waarom stemmen populaire sectoren tegen hun eigen belangen in"), en je bespreekt dat idee een beetje, alsof hun belangen zo duidelijk of voorbestemd zijn. Wat is jouw analyse?

– Ik vraag provocerend of ze tegen hun eigen belangen in stemmen, maar antwoord ontkennend. Er zit veel arrogantie in de gedachte dat ik weet wat ieders belangen zijn. Wil iedereen meer geld in zijn zak? Zijn er mensen bereid om een ​​deel van dat geld op te geven in ruil voor een leven zonder inflatie? Is het niet het meest rationele om te wensen dat je eigen kind veilig thuiskomt? Wat stellen democratische krachten voor, gezien het autoritaire punitivisme? Het woord "orde" is geschonken aan autoritaire krachten. Democratie en sociale rechtvaardigheid zijn onhoudbaar zonder hun eigen orde.

–Je zegt ergens: "Het negeren van verschillen is het veroordelen van democratische krachten die streven naar sociale rechtvaardigheid tot een politieke nederlaag, als gevolg van radicale misverstanden." Wat bedoel je daarmee?

We kunnen niet negeren dat we in diep heterogene samenlevingen leven. Als je gelooft dat het homogene samenlevingen zouden moeten zijn, kun je niets begrijpen van wat er gebeurt. Je kunt depressief worden door een gebrek aan begrip. Of je loopt het risico een enorme narcist te worden die spreekt alsof hij de drager is van een absolute waarheid. Als mensen bijvoorbeeld extreemrechts stemmen, geloof je dat ze irrationeel of ongeïnformeerd zijn. Wat als ze een manier van denken hebben die wij niet begrijpen?

Laten we even een stap terugdoen van het boek en terugblikken op uw verleden: u was adviseur tijdens de regering van Alberto Fernández en was tot uw aftreden in 2022 verantwoordelijk voor de Argentijnse Futura-divisie. Wat heeft die ervaring u opgeleverd?

– Het boek is heel duidelijk over de serieuze eigenschappen die ik ben tegengekomen in de professionele politiek die ik heb meegemaakt. Natuurlijk is het schrijven van de inauguratierede, openingsredes tijdens zittingen en de VN-conferenties een onschatbare ervaring, net als het boek over het toekomstplan voor Argentinië. Maar het was enorm frustrerend.

– Je spreekt ook over fanatisme en beschrijft het als "een zekerheid in een wereld vol onzekerheid". Wat houdt dit in? Wat kan er gedaan worden aan de toenemende polarisatie?

– De professionele politiek wil op zeer korte termijn iets doen. Dat is niet haalbaar. Zolang er geen politiek en cultureel alternatief is opgebouwd, is het niet mogelijk om het kader, de vriend-vijandlogica, te veranderen.

– Een andere emotie die je analyseert, is wrok. Denk je dat dit ook een sleutel tot deze tijd is?

– Ja, misschien is een van de meest vernieuwende veranderingen van dit nieuwe tijdperk wel wat ik de overheersing van "horizontaal onrecht" noem. Voorheen richtte de woede van de uitgeslotenen zich op de kleine groep megamiljonairs. Nu groeit de woede tegen de buurman die subsidie, zakgeld, een fatsoenlijke baan of een lening heeft. We zijn van verticaal naar horizontaal onrecht gegaan.

– Tot slot, wat de toekomst betreft, voorspelt u dat "het peronisme niet snel zal terugkeren in de uitvoerende macht" en dat "Milei Argentinië naar een nog grotere economische ondergang zal leiden." Wat zijn uw argumenten voor deze beweringen? Denkt u dat het onvermijdelijk is dat ons leven zal verslechteren? Ziet u ruimte voor verzet?

–Ik denk dat de tegenstanders die geloven dat als dit plan mislukt, we terugkeren naar een eerdere historische periode, zich vergissen. Wil het peronisme, of wie dan ook, de macht uitdagen, dan moeten ze een project voor dit nieuwe tijdperk ontwikkelen; dat zie ik niet gebeuren. Aan de andere kant hangt macro-economische stabiliteit van veel factoren af. Maar de ondergang van duizenden mkb's is onvermijdelijk als dit model blijft bestaan. Er zijn problemen in belangrijke productieve sectoren. Eind jaren negentig keurde de samenleving een model zonder inflatie goed, ten koste van een jarenlange recessie en een dramatische toename van de armoede. Inflatie is belangrijk, maar het is niet alles in het leven.

De emotionele landschappen van het enorme extreemrechtse gedachtegoed , door Alejandro Grimson (CALAS).